Voeding en leefstijl kunnen al helpend zijn. Vooral het vermijden van de bekende wamteuitlokkers als Koffie, thee met theïne, gemberthee, cola, energydrinks, alcohol en stress.

Goed bewegen helpt niet tegen warmteklachten, maar vrouwen ervaren wel een betere kwaliteit van leven.

Voor de warmteklachten kan de traditionele Chinese acupunctuur helpend zijn (zie ook NVOG Richtlijn en Keuzetabel Thuisarts.nl)

Ook Clonidine kan soms helpen. Dit is een bloeddrukverlager, dus als je al een lage bloeddruk hebt dan kan je last hebben van bijwerkingen zoals bijvoorbeeld duizeligheid en droge mond.

Gabapentine is een medicijn wat wordt voorgeschreven voor epilepsie en soms bij pijnklachten. Het heeft een effect op dat deel van je hersenen waar je zogenaamde “warmtecentrum” zit, dus kan daardoor helpen tegen warmteklachten. Ook dit product kan bijwerkingen geven als slaperigheid of evenwichtsproblemen.

Cognitieve gedragstherapie is het leren omgaan met je klachten en daardoor ga je ze minder te koppelen aan een negatief gevoel. Het  is vooral bewezen helpend voor vrouwen met borstkanker of borstkanker in de voorgeschiedenis. Het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam werkt met een e-learning, die je dus online kan volgen. Cognitieve gedragstherapie voor slaapproblemen (insomnie) kan voor iedereen nuttig zijn. Wij verwijzen vaak naar Slaapmakend.nl, maar op Thuisarts.nlkan je ook goede tips vinden. De meeste natuurproducten helpen niet en mogen vaak niet gebruikt worden door vrouwen die borstkanker hebben of hebben gehad. Een uitzondering is Remifemin, wat officieel bij de EMA geregistreerd is, dat wordt gemaakt uit een plant: de zilverkaars. De niet geregistreerde producten kunnen giftig zijn voor de lever. Ook bij Remifemin wordt aanbevolen om je leverwaardes goed te laten controleren.

Van andere producten als bijvoorbeeld Oxybutinine is het niet bekend wat de bijwerking is op lange termijn en het geeft meer kans op dementie bij vrouwen boven de 60 jaar. Het wordt daarom niet aangeraden.

In de meeste van de gevallen is er geen oorzaak voor te vroege overgang (Premature ovariuminsuffientie, oftewel POI). Soms is het erfelijk, maar het kan ook te maken hebben met een foutje in een gen (erfelijkheidsmateriaal) het FMR1 gen, soms wordt gedacht aan een auto-immuunziekte. Het kan ook ontstaan na een operatieve behandeling of chemotherapie. Er is een link met ADHD bij vrouwen met een te vroege overgang.

Als je al hormoontherapie gebruikt dan mag je afhankelijk van de duur van gebruik en de dosering nog doorgaan. Het motto is: zo lang als nodig is en zo laag als mogelijk is. Starten na je 60^e jaar met hormoontherapie wordt afgeraden omdat door de veroudering van je hart en vaten er juist dan met hormoontherapie een groter risico is op hart en vaataandoeningen, zoals bijvoorbeeld een hartinfarct of beroerte. Net zoals bij elke regel kunnen er ook hier uitzonderingen op gemaakt worden. Het blijft altijd “zorg op maat”

Het is vaak handiger om beslagen ten ijs te komen met een gerichte zorgvraag of een plan. Je kan je voorbereiden met behulp van een verpleegkundig overgangsconsulente van de VVOC. Deze consulten worden vergoed vanuit de aanvullende zorgverzekering. Soms is alleen het consult al helpend genoeg. Een bedrijfsarts kan ook helpen of verwijzen naar een gespecialiseerde gynaecoloog. Sinds juni 2022 is er een nieuwe en goede richtlijn van de huisartsenvereniging NHG, dat kan je met je huisarts bespreken. Op de website Thuisarts.nl staan ook keuzekaarten en binnenkorte keuzehulpen, die je verder kunnen helpen. Sommige huisartsen hebben goede praktijkondersteuners (POH) die vaak meer tijd hebben in hun spreekuur en waar je ook goed terecht kan. Gelukkig hebben steeds meer huisartsen wel aandacht en kennis van de overgang.

Deze is te vinden op de website van de Federatie Medisch Specialisten (FMS) www.richtlijnendatabase.nl, als bijlage bij de Richtlijn Management rondom menopauze van de beroepsvereniging van gynaecologen de NVOG.

Waarom begint het in de overgang? Dat komt doordat een oestrogeendaling (oorzaak van de overgang) de ADHD symptomen doet verergeren. Oestrogeen heeft een vergelijkbare functie in het brein als dopamine. Dopamine is een neurotransmitter die heel belangrijk is bij ADHD, we denken dat daar een tekort aan is en medicijnen verhogen de dopaminespiegel. Maar als je dus een laag dopamine hebt door ADHD en laag oestrogeen door de overgang, dan kan je helemaal vast komen te zitten. Dat horen we ook vaak van vrouwen.

Ja, zeker dat helpt heel goed, maar niet voor alle klachten. Je moet checken of er een depressie is geweest, of moet er iets aan de slaap gebeuren? Meestal spelen er op alle terreinen klachten in de overgang en soms moet iemand ook eerst naar de cardioloog, als daar klachten zijn.

Ja, want jonge vrouwen hebben de premenstruele en postnatale depressie als de oestrogeenspiegel in die fases van het leven daalt. Dan gebeurt er eigenlijk hetzelfde als in de overgang, alleen minder langdurig. Maar dat is ook heel erg verdrietig natuurlijk, vooral na de bevalling. Ook als je elke maand de laatste week van je menstruatie de controle verliest natuurlijk.

Er zijn allerlei screeners voor ADHD. Een van de testen is de ultra korte test met vier vragen, die heb ik zelf gemaakt voor huisartsen. Hij is niet gevalideerd, maar hij werkt wel goed en we gebruiken hem al 20 jaar bij PsyQ, om patiënten naar de juiste afdeling toe te leiden. Belangrijk is dat er niet alleen de 3 kernsymptomen in staan, maar ook het levenslange beloop. Dus vragen waar mensen antwoorden op geven als ‘altijd zo geweest’, ‘ik heb dit altijd gehad’, dat wijst vooral op ADHD en als dat niet zo is, dan vaak op iets anders als depressie bijvoorbeeld.

Ja, die is er, die heet de SASI. Dat is een ellenlange lijst, daar staan alle domeinen in, dat is vooral heel fijn als je zelf denkt dat je het hebt, of bijvoorbeeld je dochter. De lijst is vooral fijn ter oriëntatie. Deze lijst is ook niet gevalideerd, maar het is vooral handig om te kijken of je in die range zit.

Eigenlijk is het risico op aangeboren afwijkingen niet verhoogd, blijkt uit een grote studie in Zweden. Methylfenidaat geeft een licht verhoogd risico op hartafwijkingen en spontane abortus, maar dat doet dexamfetamine niet. Dan heeft dex de voorkeur, maar die heeft een ander probleem, namelijk een licht verhoogd risico op vroeggeboorte, laag geboortegewicht en complicaties. Bupropion, het derde middel, is dan potentiel veilig, maar daar is nog niet alles over bekend. Het is dus niet meer zo dat je zwart/wit geen medicatie mag. Je moet het in overleg met de vrouw en partner bespreken. En de risico’s afwegen op familie voorgeschiedenis.

Ja, het antwoord is volmondig ja. Dat sluit ook aan bij onze multidisciplinaire overgangspoli in het OLVG, waar ik twee ochtenden in de maand een spreekuur heb. Soms hebben we ook een korte lijn met de behandelende psychiater, het is vooral een adviesconsult. Kleine teleurstelling, ik krijg weinig verwijzingen nog van cardiologen. Ik hoop dat er meer komen.

We merken echt dat het veel wordt voorgeschreven. We merken ook dat het natuurlijk progesteron voor de tweede keer dit jaar niet leverbaar is en dat komt door de toegenomen vraag. Er wordt door de veel zorgprofessionals gezien dat er een link is tussen de overgang en stemmingsklachten. Er is dus ook veel vraag naar hormoontherapie. Maar hormoontherapie is niet de behandeling voor een depressie of psychische klachten, maar het kan wel ondersteunend werken.

Warmteklachten in de nacht en/of opvliegers overdag zijn echte energievreters, dus als dat vermoeidheid geeft, dan kunnen je stemmingsklachten toenemen. Hormoontherapie kan daarbij helpen om beter te slapen en minder vermoeid te zijn.

Progesteron voor vrouwen is alleen voorgeschreven voor vrouwen die endometriose hebben gehad in de voorgeschiedenis. Die mogen niet alleen oestrogeen, die moeten ook progesteron erbij.

Dat verschilt per persoon en is een kwestie van uitproberen. Wij schrijven meestal anticonceptie met estradiol, het natuurlijke oestrogeen en die lijkt het ervaren based beter te doen dan die met het synthetische oestrogeen.

Die kan ik niet genoeg benadrukken, beide rollen zijn cruciaal, ze zijn verbinders en verwijzers. Ik hoop van harte dat huisartsen en POH’s zich aansluiten bij het H3-netwerk. Veel huisartsen vragen ook hoe ze vrouwen met ‘H3-klachten’ kunnen helpen.

Ja dat kan, die horen er ook bij. De oorzaak kan verschillend zijn, het zijn vaak spierkrampen en het heeft vaak te maken met een ijzertekort. Dat is een kwestie van ferritine bepalen en daar hebben we een protocol voor. Soms helpen supplementen als magnesium, al is dat niet wetenschappelijk bewezen. Toevoeging Sandra: Restless legs komt ook vaker voor bij mensen met ADHD.

Als er premenstrueel dan thoracale klachten zijn, dan is er iets voor te zeggen, maar je kan natuurlijk ook met elkaar meedenken en dan is de verwijzing niet nodig.

Er is wel een relatie tussen schildklierproblematiek en hartklachten, die vrij bekend is. Maar dan gaat het vaak om hartkloppingen en hartritmestoornissen. Dat heeft te maken als de normale productie van T4 niet meer goed werkt, en er dus invloed is van synthetische T4, dan heeft dat invloed. Die stress incontinentie ken ik niet. Maar wat je wel ziet is dat bij mensen met ADD of ADHD chronisch de slaap in bedwang komt, dan komt het sympathische zenuwstelsel in een steeds hoger niveau. Je veerkracht in het dagelijks leven neemt af, het hart wordt gevoeliger, er kan een bepaalde hyperactiviteit ontstaan. Dus stressincontinentie zou me niet helemaal verbazen, maar ik hoor het niet vaak.

Dorenda: Stressincontinentie is vaak gekoppeld aan een eerdere zwangerschap of bevalling.

Dorenda: Nee, dat wordt afgeraden. Dat heeft te maken met je hart, je vaten zijn verouderd en hormoontherapie en bij vrouwen van 65+ geeft het dan meer kans op een beroerte of dementie.

Janneke: Boven het zestigste levensjaar heb je bijna geen oestrogeen receptoren in het endotheel, hormoonsupplementen zijn een cholesterolrijke preparaat, dus als je dat blijft geven, kun je atherescolore te bevorderen.

ADHD medicatie kan veilig gecombineerd worden met oestrogeen pleister of gel en utrogestan. De volgorde hangt af van welke klachten het eerst behandeld moeten worden, van de ernst dus. Orthomoleculaire ondersteuning kan maar dat is aan ieder zelf om te bepalen.

Ja dit patroon van somberheid in de 4e week van de cyclus is heel herkenbaar bij vrouwen met ADHD. Zie ook onze webinars en informatie uit de media op de website.

Ja het verband tussen ADHD, hormonale schommelingen en hartproblemen kan ook bij jongere vrouwen optreden, mn. bij vrouwen met lage oestrogeenspiegels, bijv. bij polycysteus ovariumsyndroom.

Ja de stemming daalt vaak in de laatste week van de cyclus bij vrouwen met ADHD, en dit hangt waarschijnlijk samen met het ontregelde dopamine systeem in de hersenen bij ADHD, dat samen met een daling van de oestrogeenspiegel in de laatste week van de cyclus de klachten veroorzaakt. Oestrogeen en dopamine hebben een vergelijkbaar effect in de hersenen op stemming, controle over emoties, geheugen; bij tekort aan beide kan het zijn dat je de controle (tijdelijk) verliest. De behandeling bestaat behalve uit bewustwording van deze relatie en er rekening mee houden in je agenda, ook uit hormonen (de pil of hormoon suppletie), een antidepressivum, of ADHD medicatie, of een combinatie, afhankelijk van wat er nodig is.

Nee, dat kan niet. ondergewicht geeft wel andere risico’s zoals meer kans op hart- en vaatziekten en botontkalking, maar vrouwen met overgangsklachten ervaren juist een beter kwaliteit van leven door veel sporten, niet minder overgangsklachten.

Angst en paniek komen vaak bij vrouwen met ADHD voor, en ja dit wordt erger in de overgang als de oestrogeenspiegel daalt. Kan wel goed behandeld worden!

Waarschijnlijk wel, maar bij ADHD zijn er tevoren vaak al slaapproblemen, soms verschillende tegelijk

Er is relatie tussen microbioom en ADHD maar het is nog te vroeg om hier meer over te kunnen zeggen.

Nee, daar is niets over bekend en lijkt in theorie ook niet waarschijnlijk

De DIVA-5 is het diagnostisch interview voor ADHD bij volwassenen, dus ook voor vrouwen. DIVA-5 gaat aangepast worden aan de vrouwelijke presentatie van ADHD in de nabije toekomst, dat is nog nooit eerder gedaan. We houden je hierover op de hoogte! Er zijn verschillende screeningslijsten voor vrouwen met ADHD, een heet de SASI, https://www.yumpu.com/nl/document/view/20111215/de-self-assessment-symptom-inventory-sasi-voor-meisjes-psyq. Dit is een heel uitgebreide vragenlijst over ADHD symptomen maar ook over stemming, eten, slaap, zelfbeeld etc, die wel een beeld geeft van hoe ADHD bij vrouwen eruit kan zien, maar die niet gevalideerd is.

We gebruiken de standaard screeners voor ADHD bij vrouwen van alle leeftijden. Dit is waarschijnlijk niet optimaal, reden waarom we onderzoek gaan doen naar de vrouwelijke presentatie van ADHD symptomen. Het diagnostisch interview voor ADHD, de DIVA-5 gaat hieraan aangepast worden. www.divacenter.eu.

PMS is het premenstrueel syndroom dat voornamelijk bestaat uit lichamelijke klachten in de week voor de menstruatie. Meestal behoeft PMS geen behandeling. Bij premenstruele depressie (PMDD), een terugkerend patroon van heftige somberheid, en prikkelbaarheid, tot suicidaliteit aan toe in de week voor de menstruatie, is wel behandeling aangewezen. Deze bestaat uit de pil continu (geen stopweek dus) of een antidepressivum (SSRI) of een iets hogere dosering ADHD medicatie dan de rest van de cyclus. Dit laatste is nog niet onderzocht maar wordt wel gerapporteerd door vrouwen zelf als effectief.